Programma van Junidag 2023: onvertrouwd en ongemakkelijk

To become individualized, to find an ‘internal locus of evaluation’ is the first step in human exploration. The second is to become a dividual, to embrace our multiplicity. The journey is from monad to nomad, from subjectivity to multiplicity. Neither the therapist nor the client needs integration. Integration is repressive: it tries to re-absorb something which has been ‘split off’, so that the self becomes a ‘manager’ of organismic experiencing. 

How would this look in therapy? Here are two examples taken from clinical practice:

(a) Instead of trying to anchor Jane’s erotic confusion with a false sense of stability while appeasing my own discomfort in relation to her strong attachment to me, I begin to accept ‘erotic confusion’ as emergent phenomenon, an independent ‘character’ in the client’s experience – essential in opening the door to unknown areas of experience for both the client and myself as a therapist.

(b) Instead of lowering my empathic attunement and protecting myself as therapist by creating greater distance with John, a client presenting traumatic experiences, I endeavour to welcome the affective impact of his pain. This means rejecting the popular notion of vicarious trauma and trusting the inherent intelligence of feelings and emotions

The idea, in other words, is to work not as the police but as psychotherapists, not as ‘fixers’ but as fellow explorers, embracing a joyous and risky dimension of play and experimentation.

De psychotherapeutische situatie heeft een onmiskenbaar contradictoir karakter. Enerzijds kan het narratief dat de patiënt in het contact met de therapeut presenteert worden gezien als een weerslag van de werkelijkheid die de patiënt buiten de behandelkamer -in de contacten met de sociale omgeving-  creëert: de therapeutische ontmoeting als ‘microkosmos’. Anderzijds heeft de psychotherapeutische setting juist iets zeer kunstmatigs: de harde buitenwereld wordt er voor even verruild voor een weldadige vrijplaats, waarin de patiënt zich gekend en begrepen kan voelen door een medemens die gedegen is getraind in de therapeutische grondhoudingen (empathie, onvoorwaardelijke acceptatie en authenticiteit) en voor het uitoefenen van deze grondhoudingen goed wordt betaald. Het in praktijk brengen van deze grondhoudingen en een goede betaling garanderen geenszins dat de patiënt zich gekend en begrepen voelt. Dat probleem kan aan de kant van de patiënt liggen: je begrepen en gekend weten vooronderstelt een zekere ontvankelijkheid aan diens kant, en juist die ontvankelijkheid kan ernstig belemmerd worden door de psychopathologie die de patiënt in therapie heeft gebracht. In het contact met specifieke patiënten kan ook de therapeut worden gehinderd in het initiëren en volhouden van de therapeutische grondhoudingen. Dat is bijvoorbeeld het geval als het gedrag of het verhaal van de patiënt de achilleshiel van de therapeut raakt. Patiënt noch therapeut hoeven zich deze ongemakkelijke processen bewust te zijn. Hoe dan ook vormen deze kritische momenten op interactioneel niveau een  bedreiging voor het welslagen van de therapie. In deze plenaire lezing zal ik betogen dat het interactionele perspectief een helder kader biedt om deze bedreiging af te wenden en in constructieve richting bij te sturen. Een voorwaarde om dat te bereiken is dat de therapeut transparantie niet schuwt.

In deze workshop gaan we in dialoog met een minder vertrouwde doelgroep om de grenzen te verleggen van onze congruentie en ons inlevingsvermogen. We vertrekken van een ongemakkelijke vraag: Organiseert onze gezondheidszorg de sociale uitsluiting van psychosegevoelige mensen? Net in hun meest kwetsbare thema's wordt deze mensen vaak de toegang tot persoonlijke nabijheid ontzegd, op subtiele en soms op minder subtiele wijze. Aan de hand van casusvoorbeelden en onderzoeksgegevens verkennen we de reikwijdte van deze vraag en formuleren we een onderliggende, interpersoonlijke dynamiek in de psychosezorg. We exploreren samen hoe deze doorwerkt in onze cliëntgerichte/experiëntiële theorie en praktijk. We kijken in deze workshop mee door de ogen van cliënten én onderzoeken ons eigen aandeel als counselors/therapeuten.

Een dwangproblematiek zorgt vaak voor heel wat ongemakken, in eerste instantie voor de cliënt zelf, maar zeker ook voor de mensen rondom. Hulpverleners worstelen met verschillende vragen: Wat is dat nu juist? Hoe gaan we ermee om? Moeten we empathisch zijn voor die dwang, of is een hardere aanpak net nodig? Gaan we mee in het dwanggedrag van de cliënt? Enzovoort.

Deze workshop nodigt je uit om jouw eigen ongemakken in het contact met cliënten met dwang te voelen en ruimte te geven. Dit gaan we doen aan de hand van rollenspelen, gebaseerd op materiaal vanuit de praktijk. Samen bekijken we op welke ongemakken we botsen – zowel in het contact met de cliënt als in onszelf. In interactie staan we stil bij methoden om onszelf vrijer te voelen in het proces met de cliënt.  

In de ervaring van het werken met cliënten met een diagnose binnen het autisme spectrum merken we veelal een vervreemding van het therapeutische handelen bij therapeuten die zich vertaalt in een stagnatie van het contact met psycho-educatieve interventies en angst bij de therapeut om de eigenheid van het experiëntieël cliëntgericht gedachtengoed ten volle in te zetten. 

Desondanks ligt de kracht van het werken met cliënten met een diagnose binnen het autisme spectrum in het creëren van een gemeenschappelijke grond van verbonden contact, van waaruit we mentale ruimte kunnen creëren om op die manier te groeien in hechting en de ervaring van lichamelijk gevoelde betekenis in het contact. 

Binnen deze workshop willen we stilstaan bij de fundamentele eenzaamheid die soms zowel cliënt als therapeut treft en hoe we hierin tot een groeiende verbinding en gedeelde ervaring kunnen komen.

Word je soms verrast door zelfdestructief gedrag tussen twee sessies in? Gebeuren er zaken die je echt niet had zien aankomen en voelt het veiliger om door te verwijzen naar een intensievere behandeling of opname? Of zit je juist met een cliënt die jarenlang weinig vooruitgang maakt ook al lijken jullie een uitstekende therapeutische relatie te hebben? Een verklaring hiervoor kan zijn dat zowel therapeut als cliënt niet doorhebben dat de cliënt een gefragmenteerd bewustzijn heeft.

Gemiddeld hebben cliënten met een dissociatieve stoornis 4 andere behandelingen, een niet helpende farmaceutische behandeling en meerdere opnames achter de rug alvorens ze een behandeling krijgen voor de dissociatieve problematiek (Reinders & Veltman, 2021). Als een deel van de beleving gedissocieerd werd zal het ook niet vanuit de cliënt ingebracht worden in de therapie. Hoe verbind je daar dan mee zonder in de expertpositie terecht te komen? Breng je een cliënt dan niet verder weg van zichzelf? Ben je dan wel de juiste therapeut voor die cliënt? 

In deze workshop zullen we op experiëntiele wijze onderzoeken hoe het is om geconfronteerd te worden met cliënten met dissociatieve processen en verkennen we hoe we toch een veilige, afgestemde relatie kunnen bieden. Je zal geen technieken leren maar hopelijk vertrek je wel met een extra bril waarmee je dingen kan opmerken die voordien onzichtbaar bleven.

De meest krachtige manier om voorbij schaamte te raken is verbinding met een aanvaardende en empathische andere. Als therapeut proberen we in onze houding en interventies die aanvaardende, authentieke en empathische andere te zijn. Toch zijn er cliënten die we met onze gebruikelijke interventies moeilijk kunnen bereiken. Cliënten bij wie een empathische exploratie of een validerende reflectie terugtrekking in de hand lijken te werken. Cliënten bij wie we ons ‘ont-griefd’ kunnen voelen en terecht komen in paradoxale en complexe dynamieken.
In deze workshop staan we stil bij hoe dit proces begrepen kan worden vanuit een kader rond schaamte en hechting. We gaan aan de slag met ervaringsgerichte oefeningen en een korte theoretische kadering. Het doel is om therapeuten te laten ervaren en stilstaan bij wat bedreigend kan voelen voor iemand die intense schaamte ervaart. 

In de ideale wereld kunnen we van onszelf en van collega’s verwachten dat we te allen tijde professioneel zullen handelen, en dus ook in complexe situaties. Ook onze cliënten gaan er vanzelfsprekend van uit dat zij hierop kunnen rekenen: ‘no matter what, de therapeut weet raad en doet het wat juist is’. Tegelijkertijd ervaren we allemaal dat deskundig en onderbouwd reageren op sommige situaties vaak makkelijker gezegd dan gedaan is. Deze situaties die ons doen wiebelen op onze stoel verschillen van persoon tot persoon. We worden nu eenmaal af en toe geconfronteerd met lastigheden die een antwoord vragen dat we niet klaar hebben.En dan kunnen we handelingsverlegenheid ervaren. In deze workshop nemen we in kleine groepjes de tijd om te onderzoeken welke situaties bij ons aarzeling of twijfel om te handelen oproepen, hoe we bij onszelf dit kunnen opmerken en waar deze twijfel mee te maken heeft. Vervolgens kunnen we brainstormen over helpende en hinderlijke factoren in onze bereidheid om deze situaties aan te gaan. Wat helpt er ons om met deze twijfel in onze zak toch de eerste stappen te zetten om het gepaste te doen?

Hachiko was een hond die negen jaar lang bij de ingang van het station hoopvol wachtte op de terugkeer van zijn baasje. Zijn baasje was helaas overleden en zou dus niet terugkeren. Jarenlang werd de hond heen en weer geslingerd tussen hoop en hopeloosheid. (filmtip: ‘Hachiko, A Dog’s Story’) Zijn we als therapeut niet een beetje Hachiko, het ene moment hopend op …, ja, wat eigenlijk, en het andere moment hopeloos het hoofd buigend wanneer ..., ja, wanneer eigenlijk? 

Tijdens de workshop hopen we tot een beter begrip te komen van hoop en diens broertje hopeloosheid. Hoewel beide emoties beweging kunnen genereren, willen we de deelnemers aan den lijve laten voelen hoe lastig het ‘hopen’ en het ‘hopeloos zijn’, kunnen zijn. We hopen jullie te doen vastlopen en te helpen bevrijden. Of laten we die laatste hoop bij voorbaat beter varen?

Alsof de ongemakkelijkheid op zichzelf niet groot genoeg zou zijn, heb je in groepstherapie dan ook nog met een ‘publiek’ af te rekenen. Als ze als groep de ongemakkelijkheid niet initiëren, zijn ze op z’n minst getuige van wat zich afspeelt.

Enerzijds kan dit de ‘bloot’stelling en de ongemakkelijkheid nog veel groter maken, anderzijds kan de groep misschien ook worden ingezet …

Tijdens deze workshop werken met de methodiek van het situatiespel, dat een verkleinde vorm van het forumtheater is. We krijgen dus de spannende kans om aan de lijve te ondervinden hoe ongemakkelijkheid bezit van ons kan nemen en ook hoe we ermee om kunnen gaan, zodat het onvertrouwde misschien toch iets van vertrouwen kan geven. Niet door erover te praten, maar door te handelen, te proberen en te ervaren.

Als therapeut voel ik me op mijn best wanneer ik naast deskundigheid ook vrijheid en een zekere speelsheid ervaar, met alle kenmerken die daarmee samenhangen, zoals enthousiasme, geboeidheid, durf, verwondering, humor, creativiteit, voldoening, verbeeldingskracht, stoutmoedigheid, begeestering en plezier; en dit eigenlijk ongeacht de inhoud die de cliënt brengt. Binnenin mij als therapeut bestaat een speelveld aan mogelijkheden en is een kind lustig aan het spelen.

Het zijn echter dat vermogen en die kwaliteiten die ik kwijtspeel wanneer een therapiesituatie ongemakkelijk of onvertrouwd wordt. Ik kom op ‘onkundig’, ‘akelig’ of ‘hachelijk’ terrein, en het kind in mij verstrakt en stopt met spelen.

In deze workshop wil ik, vertrekkende van een voorbeeld uit mijn eigen praktijk, de deelnemers laten ervaren hoe ze via de focusingmethodiek kunnen ontdekken wat ze nodig hebben om, ondanks alle ernst en complexiteit, hun eigen speelveld weer te ontplooien en wat vrijheid en vermogen tot spelen te herwinnen.

In deze workshop creëren we ruimte om het gesprek aan te gaan over het ongemak, de verlegenheid en de vele vragen, die opgeroepen kunnen worden wanneer cliënten het thema spiritualiteit aansnijden.

Onder ‘spiritualiteit’ verstaan we hier het brede terrein van bronnen van inspiratie die het hier-en-nu overstijgen en waarbij men zich gedragen weet door een bredere en diepere werkelijkheid. Inclusief wat mensen inspireert en kracht geeft vanuit een religieus referentiekader.

We brengen de diverse types van vragen en de soorten verlegenheid in kaart en we gaan op zoek naar handvatten om ermee aan de slag te gaan vanuit het therapeutisch proces.

Echtscheiding betekent voor zowel ouders als kinderen een tijd vol stress. Bij vechtscheidingen worden kinderen vaak mee in de strijd geworpen, zijn ouders amper beschikbaar, zijn veranderingen en onzekerheden vaak dagelijkse, onverteerbare kost.

Als therapeuten voelen we ons aan de zijlijn van het slagveld staan, met de handen in het haar. Machteloos en soms een beetje hopeloos kijken we toe. 

Wanneer deze kinderen worden aangemeld voor therapie hebben we vaak dan ook het gevoel weinig te kunnen bijdragen. 

We hebben de neiging ons om te draaien, weg van het slagveld en deze problematiek door te verwijzen naar iemand met meer expertise. Realiteit is dat kinderen en jongeren nog al te vaak alleen op het slagveld blijven staan.

In deze workshop willen we samen op zoek gaan naar manieren om hulp te verlenen op dit slagveld. Op een expertiëntiële wijze gaan we op zoek naar wat kan werken om van de therapieruimte een veilige plek te maken. Een plek waar we op een, voor onszelf en onze clienten, veilige manier, de eenzaamheid doorbreken en de wonden kunnen verzorgen.

Deze workshop zal zich focussen op het stigma of dubbelstigma dat kleeft op mensen die met een verslaving of een bijkomende psychische stoornis kampen. Dit kan zo’n grote impact hebben op hun functioneren en herstel dat men zelfs kan spreken van discriminatie van deze doelgroep. We worden in deze workshop geconfronteerd met onze eigen stigma’s over verslaving vanuit onze eigen waarden, normen en achtergrond. Hierdoor proberen we de mens achter de verslaving te zien en het stigma een klein beetje meer de wereld uit te helpen.

Hoe raak je vertrouwd met datgene wat niet alleen onvertrouwd aanvoelt maar ook op het randje balanceert van wat ondraaglijk is? Vanuit het werk met mensen die seksuele feiten pleegden, verkennen we hoe je in verbinding kan gaan met zij die met en omwille van hun capaciteit om een ander in zijn integriteit te schenden, in de behandelruimte plaats nemen. Hoe waarborg je contact en verbindingsvlak wanneer destructiviteit de kamer binnen komt? Van het bijstellen tot je wereldbeeld, over het aanspreken van je eigen destructieve kanten, tot het aanscherpen van negatieve capaciteit; via delen van eigen ongemakkelijke ervaringen en unheimlichkeit en via kunst als taal van wat daarbij onzegbaar blijft.

In deze workshop – met gelijknamige titel aan de titel van de plenaire lezing – gaan we aan de hand van interactionele principes ongemakkelijke processen die de deelnemers in hun klinische praktijk tegenkomen onder de loep nemen aan de hand van rollenspeldemonstraties, waarbij deelnemers de interactionele dynamiek van hun patiënten kunnen neerzetten, en de workshopleider de rol van therapeut op zich zal nemen. Voor een goed verloop van deze workshop is essentieel dat deelnemers bereid zijn tot een actieve deelname, in een sfeer van vertrouwelijkheid, veiligheid en respect.